Έξι τρόποι με τους οποίους η ανώτατη εκπαίδευση μπορεί να αποκαταστήσει τη δημοκρατία

9 Οκτωβρίου 2024

Τι κοινό έχουν η Ινδία, η Βραζιλία, η Ουγγαρία, η Τουρκία, η Πολωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες; Είναι μέρος ενός αυξανόμενου συνόλου χωρών στις οποίες κορυφαίοι μελετητές της δημοκρατίας έχουν εντοπίσει μια ανησυχητική διαδικασία «δημοκρατικής οπισθοδρόμησης», στην οποία οι επίδοξοι αυταρχικοί ηγέτες έχουν αξιοποιήσει την πολιτική πόλωση, τους μη αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και τη δυσαρέσκεια για την πολιτική και την οικονομική διαφθορά προκειμένου να απειλήσουν ή να περιορίσουν τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ελευθερίες.

Αυτή η παγκόσμια παρακμή της δημοκρατίας συνιστά μια ιδιαίτερη απειλή για τα ιδρύματα της ανώτατης εκπαίδευσης, τα οποία βασίζονται στη δημοκρατική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας για να επιτελούν τις βασικές τους λειτουργίες, δηλαδή τη διδασκαλία και την έρευνα. Ωστόσο, η μοναδική κοινωνική θέση της ανώτατης εκπαίδευσης καθιστά τα ιδρύματα αυτά κατάλληλα για να βοηθήσουν στην αποκατάσταση και στην αναστροφή της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης. Ειδικότερα, η έρευνα που διεξάγεται στο σύνολο των κοινωνικών επιστημών υποδεικνύει έξι εφαρμόσιμες στρατηγικές τις οποίες μπορούν να ακολουθήσουν τα ιδρύματα της ανώτατης εκπαίδευσης.

Πρώτον, οι αυταρχικοί του 21^ου αιώνα συνήθως καλύπτουν τις αντιδημοκρατικές ενέργειές τους με έναν «μανδύα» δημοκρατικής ρητορικής. Τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης μπορούν να αξιοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη των καθηγητών τους στις κοινωνικές επιστήμες ώστε να διαγνώσουν τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι επίδοξοι αυταρχικοί ηγέτες για να επιτεθούν στη δημοκρατία και να μοιραστούν τις διαγνώσεις τους με το κοινό.

Επιπλέον, τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης είναι εξαιρετικά σημαντικά ως ελεύθεροι χώροι όπου πραγματοποιούνται συζητήσεις και διάλογοι που οδηγούν στην κινητοποίηση των πολιτών, ιδίως μεταξύ των φοιτητών, και αυτή η κινητοποίηση των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης. Συνεπώς, τα πανεπιστήμια θα πρέπει να υπερασπίζονται τις πανεπιστημιουπόλεις τους έναντι των προσπαθειών λογοκρισίας ή καταστολής της ελεύθερης έκφρασης, ιδίως όσον αφορά τις φοιτητικές διαμαρτυρίες, υπό την προϋπόθεση ότι οι διαμαρτυρίες αυτές ακολουθούν τους βασικούς κανόνες της μη βίας.

Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση συχνά τροφοδοτείται από το δίπολο «εμείς εναντίον των άλλων», το οποίο μπορεί να κάνει τους υποστηρικτές να εθελοτυφλήσουν όσον αφορά τις αντιδημοκρατικές ενέργειες των ηγετών τους. Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια βρίσκονται σε ιδανική θέση για να δημιουργήσουν χώρους στις τοπικές κοινότητές τους για διαβουλεύσεις παρά τις όποιες διαφορές. Σύμφωνα με ολοένα και περισσότερα στοιχεία, αυτού του είδους οι διαβουλεύσεις μειώνουν την πόλωση και έχουν τη δυνατότητα να αφυπνίσουν τους πολίτες σε προσωπικό επίπεδο. Μπορούν επίσης να διδάξουν στους φοιτητές τις δεξιότητες που απαιτούνται για να διεξάγουν σωστά αυτές τις διαβουλεύσεις.

Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις ενέργειες των πολιτικών ελίτ. Η ανώτατη εκπαίδευση αποτελεί βασικό περιβάλλον διαμόρφωσης για τις περισσότερες από αυτές τις ελίτ. Μπορούν έτσι να συμβάλουν στην ανάπτυξη δημοκρατικών τάσεων, τόσο στις σημερινές όσο και στις μελλοντικές ελίτ, μέσω της κοινωνικοποίησης των μελλοντικών ηγετών σε διαπροσωπικά δίκτυα που ενθαρρύνουν τους δημοκρατικούς κανόνες.

Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια μπορούν επίσης να διαμορφώσουν τις μακροπρόθεσμες απόψεις των φοιτητών τους μέσω του επανασχεδιασμού των προγραμμάτων σπουδών τους. Μια ισχυρή πρωτοβουλία που αφορά την αγωγή του πολίτη οικοδομεί την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η δημοκρατική οπισθοδρόμηση, μπορεί να καταρρίψει τις ελλιπείς ή ανακριβείς απόψεις για τη δημοκρατία και να ενημερώσει τους μαθητές για τη σημασία των θεσμικών περιορισμών. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία τους στα πρώιμα στάδια της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ισχυρότερων δομών λογοδοσίας.

Τέλος, σχεδόν όλη η τρέχουσα ενδελεχής έρευνα για την αποκατάσταση της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης επικεντρώνεται σε μεμονωμένα, βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Ωστόσο, η δημοκρατική οπισθοδρόμηση στον πραγματικό κόσμο παρατηρείται για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε πολιτειακό ή εθνικό επίπεδο. Ακόμη και οι βέλτιστες αλλαγές σε ατομικό επίπεδο μπορούν να έχουν μόνο περιορισμένο αντίκτυπο όταν τα άτομα αυτά είναι ενταγμένα σε ένα δημοκρατικό σύστημα που οπισθοδρομεί. Έτσι, τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης θα πρέπει να υποστηρίζουν, να χρηματοδοτούν και να διεξάγουν έρευνες που συνδυάζουν τις επιμέρους παρεμβάσεις με τα αποτελέσματα σε τοπικό, πολιτειακό και εθνικό επίπεδο μακροπρόθεσμα, ώστε να παρέχουν πιο ισχυρά στοιχεία σχετικά με το ποιες παρεμβάσεις είναι πιο αποτελεσματικές όσον αφορά την αλλαγή αυτών των ευρύτερων πολιτικών τάσεων.

Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση είναι ένα από τα πιο απαιτητικά και δύσκολα προβλήματα του 21^ου αιώνα. Η αποκατάσταση αυτού του προβλήματος θα είναι ένας μακροχρόνιος αγώνας, που απαιτεί συντονισμό και συνεργασία σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης μπορούν να αποτελέσουν καθοριστικό κομμάτι αυτού του αγώνα, ακολουθώντας όποιες από αυτές τις τεκμηριωμένες στρατηγικές ταιριάζουν καλύτερα στους πόρους και στην κοινωνική τους θέση.

*Το άρθρο γνώμης έχει δημοσιευθεί με αφορμή την επικείμενη συζήτηση των Διαλόγων του ΙΣΝ, η οποία θα εξετάσει των ρόλο των πανεπιστημίων στη σύγχρονη δημοκρατία.