Πώς χρησιμοποιούν οι νέοι τα social media με στόχο την κοινωνική αλλαγή;

25 Αυγούστου 2022

Έχω δει τον αντίκτυπο των social media στην επίτευξη των κοινωνικών αλλαγών μέσω της διοργάνωσης κινητοποιήσεων στη Νιγηρία, και μέσω κινημάτων όπως τα #ENDSARS, #BringBackOurGirls, και #BlackLivesMatter, τα οποία ξεκίνησαν από ομάδες απλών ανθρώπων - συμπεριλαμβανομένων ατόμων όπως εγώ - που ήθελαν να αντιταχθούν στα καταπιεστικά συστήματα που παραβίαζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατέληξαν όχι μόνο να επιφέρουν αλλαγές, αλλά και να μετατραπούν σε σύμβολα ελπίδας.

Αυτές οι εκστρατείες στα social media ήταν αποτελεσματικές διότι μπόρεσαν να αλλάξουν νόμους, κανονισμούς, ακόμη και κυβερνητικές δομές, μέσω της εμπλοκής των πολιτών, της ευαισθητοποίησης και της δημιουργίας διαδικτυακών κοινοτήτων όπου οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να διασυνδεθούν και να βρουν υποστήριξη και πληροφορίες μέσω της ανταλλαγής και της προώθησης της εμπλοκής των πολιτών, της κινητοποίησης και της οργάνωσης, μέσω της καταγραφής και της τεκμηρίωσης των πράξεων βίας και της άσκησης της ελευθερίας του λόγου.

Παρόλο που τα social media δεν μπορούν από μόνα τους να δημιουργήσουν κοινωνικές αλλαγές και κινήματα, διαδραματίζουν σημαντικό και ζωτικό ρόλο στην επίτευξη πραγματικών κοινωνικών αλλαγών. Η επικοινωνία μέσω των social media έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει ιδέες, πεποιθήσεις και απόψεις, να αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν και επικοινωνούν μεταξύ τους, και αυτό έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και ερμηνεύουν τα προβλήματα. Ακτιβίστριες της κοινωνικής αλλαγής όπως εγώ, οι οποίες πιστεύουν στη διάδοση των απόψεών τους στο ευρύ κοινό, έχουν αξιοποιήσει πλήρως αυτή την πλατφόρμα, επιτρέποντας στα social media να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στις εξελισσόμενες κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες.

Το εύρος και το μέγεθος του αντίκτυπου που δημιούργησαν αυτά τα κινήματα, μέσω των social media, είναι εντυπωσιακό. Οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση - οι διαμαρτυρίες υπερέβησαν τα εθνικά σύνορα - στη συσπείρωση και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης των πληθυσμών σε θέματα συστημικής αδικίας, στην επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης για τα θύματα, στη λογοδοσία - αναποτελεσματικοί πολιτικοί αναγκάστηκαν να παραιτηθούν – σε αλλαγές πολιτικών, στην αμφισβήτηση μακροχρόνιων επιβλαβών προτύπων, στην ανάπτυξη ανοικτής διακυβέρνησης, στην αποκάλυψη αυταρχικών πολιτικών κλιμάτων - συμπεριλαμβανομένων τρομακτικών περιπτώσεων κακής διακυβέρνησης σε χώρες όπως η Νιγηρία στην περίπτωση του κινήματος ENDSARS, στην ενθάρρυνση της δράσης των πολιτών για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων υπηρεσιών σε διάφορες χώρες, σε καμπάνιες crowdfunding για σημαντικούς σκοπούς και στην αύξηση της συμμετοχής στις εκλογές.

Ως υποστηρίκτρια της καινοτομίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Twitter, από την αρχή, έχω καταφέρει να συσπειρώσω σημαντικά ακροατήρια εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων, παράλληλα με την κινητοποίηση των νέων μέσω των social media. Ουσιαστικά, το «δικαστήριο» της κοινής γνώμης αντικαθίσταται σιγά-σιγά από το Twitter, ένα από τα ελάχιστα μέρη όπου μπορεί κανείς να αναλύσει την κοινή γνώμη και να νιώσει τον παλμό του πολίτη. Κανένα άλλο μέσο δεν αποτυπώνει αφιλτράριστα τα συναισθήματα εκατοντάδων Νιγηριανών για θέματα που αφορούν τους ίδιους και τις τοπικές τους κοινότητες.

Ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας είναι, στην ουσία, η καλή επικοινωνία, που περιλαμβάνει τη συζήτηση και τον διάλογο, και η επικοινωνία αυτή είναι δυνατή μόνο σε τέτοιους δημόσιους χώρους. Η μορφή των συζητήσεων στα social media εισάγει την αλλαγή, διαμορφώνοντας μία ευρεία συναίνεση μεταξύ των ανθρώπων, επιτυγχάνοντας έτσι να μας χαρίσει τη δημοκρατία που λαχταράμε εδώ και καιρό και αποτελεί πλέον το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για να εμπνεύσουμε τους ανθρώπους να επιφέρουν αλλαγές.

Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για όσους κατοικούν σε χώρες με υψηλά ποσοστά πολιτικής διαφθοράς και αστάθειας, εσωτερικών συγκρούσεων και καταπίεσης των γυναικών, με αυξανόμενα επίπεδα απολυταρχίας και ψηφιακής καταπίεσης, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανθρωπιστικές κρίσεις, επειδή χρειάζονται ασφαλείς χώρους για να οργανωθούν, να ακουστεί η φωνή τους και να θέσουν τις κυβερνήσεις τους προ των ευθυνών τους. Οι νέοι άνθρωποι στις χώρες αυτές δεν έχουν άμεση πρόσβαση στους θεσμικούς μηχανισμούς και τις δομές των κυβερνήσεων, των ΜΜΕ, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών, γεγονός που περιορίζει την ικανότητά τους να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Στις ελάχιστες περιπτώσεις όπου είχαν τη δυνατότητα να επηρεάσουν ή να λάβουν αποφάσεις, τα εμπόδια στο πλαίσιο των πολύπλοκων υποδομών τείνουν να περιορίζουν την εφαρμογή τους, καταστρέφοντας την εμπιστοσύνη τους σε αυτούς τους μηχανισμούς.

Ο αντίκτυπος των social media στις κοινωνικές αλλαγές αποδεικνύεται περαιτέρω από το γεγονός ότι τα κράτη είχαν παλιότερα το μονοπώλιο του δημόσιου λόγου μέσα από την επιβολή αυστηρών κανονισμών, την ιδιοκτησία και τη χρηματοδότηση των ΜΜΕ, που προωθούσαν τις ατζέντες και τα συμφέροντα των κυβερνήσεων. Οι εκδότες των εφημερίδων συνήθιζαν να έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα να επηρεάζουν τον πολιτικό διάλογο. Οι πολιτικοί προσπαθούσαν να κατευθύνουν την αφήγηση μέσα από τις αίθουσες σύνταξης, που έχαιραν μείζονος σεβασμού διότι αυτές καθόριζαν τι ήταν ουσιώδες για τον μέσο πολίτη. Το σκεπτικό ήταν ξεκάθαρο. Μπορούσες να επηρεάσεις το πώς θα σκεφτεί και το πού θα εστιάσει το κοινό, αν ήσουν σε θέση να κατευθύνεις τα ρεπορτάζ και τα κύρια άρθρα προς όφελός σου. Οι συντάκτες των εφημερίδων δεν χρειάζεται πια να εξηγούν στους νέους ανθρώπους τι είναι σημαντικό για αυτούς. Πλέον το κοινό, και όχι οι πολιτικοί, καθορίζει ποιες είναι οι ειδήσεις. Ο υψηλός αυτός βαθμός εκδημοκρατισμού του δημόσιου λόγου έφερε προ απροόπτου τους πολιτικούς αυτής της γενιάς.

Τα κοινωνικά κινήματα αντιπροσωπεύουν μία νέα εποχή για τους νέους ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίοι δεν έχουν φανεί ή ακουστεί ποτέ άλλοτε, αλλά έχουν πλέον καταστήσει σαφές ότι οι καταπιεστικές κυβερνήσεις δεν θα είναι ξανά σε θέση να τους αγνοήσουν. Τα social media έχουν γίνει ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες αυτών των κινημάτων, ως ένας ασφαλής χώρος πρόσβασης και κινητοποίησης. Αν κάποιος είχε ποτέ αμφιβολίες για τη δύναμη των social media ως προς τη διαμόρφωση του εθνικού διαλόγου, η εμβέλεια και ο αντίκτυπος του Twitter και οι συζητήσεις μεταξύ των κινημάτων της νεολαίας στην Αφρικής, καταρρίπτουν σταδιακά αυτές τις αμφιβολίες. Παρόλο που σε πολλές χώρες σήμερα τα social media υπόκεινται σε περιορισμούς - καμία, ωστόσο, δεν είναι απολύτως αποτελεσματική στη «φίμωση» των πολιτών που έχουν πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στη Νιγηρία, το Twitter απαγορεύτηκε το 2021 και οι πολίτες ανταποκρίθηκαν χρησιμοποιώντας «κρυφά» ιδιωτικά δίκτυα (VPNs) για να έχουν πρόσβαση στο Twitter, καθιστώντας την ενέργεια αυτή σχεδόν άτοπη. Αυτό αποδεικνύει ότι οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν την ικανότητα των social media στο να επιφέρουν κοινωνικές αλλαγές και, ως εκ τούτου, στρέφονται στην καταστολή, δείχνοντας ότι το συμφέρον του κράτους έγκειται στο να διαχειριστεί και να περιορίσει τις δημόσιες διαμαρτυρίες και τα κοινωνικά κινήματα. Παρόμοια με τον τρόπο που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν για την καταστολή των ακτιβιστών του δρόμου, η απειλή σωματικής ή νομικής βίας χρησιμοποιείται σήμερα για την καταστολή και των ψηφιακών διαδηλωτών και κινημάτων, όπως έγινε π.χ. με τη χρήση βίας, τις συλλήψεις, τις νομικές ενέργειες, και τους ταξιδιωτικούς ή οικονομικούς περιορισμούς εναντίον των διαδηλωτών από την κυβέρνηση της Νιγηρίας, κατά τη διάρκεια και μετά τις διαδηλώσεις του κινήματος #EndSARS.

Μέσω των social media, οι νέοι δημιουργούν τις δικές τους ηγετικές δομές μέ την κινητοποίηση, το crowdfunding, τον εθελοντισμό σε τοπικές ομάδες της κοινότητας, την ενίσχυση των εκστρατειών των νέων, την τοποθέτηση των ζητημάτων που τους απασχολούν στο προσκήνιο και τη συμμετοχή τους στις εκλογικές διαδικασίες, ιδίως καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, στη Νιγηρία και σε άλλες χώρες της Αφρικής. Παρά την καταστολή, αυτή η στροφή είναι αναγκαία, καθώς η ιστορία έχει δείξει ότι η τυραννία δε μπορεί να επιβιώσει ενάντια στην επίμονη αντίσταση των καταπιεσμένων.

Οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν αλλάξει, με αποτέλεσμα οι πολιτικοί να μην έχουν άλλη επιλογή από το να χτίσουν τις εκστρατείες τους με βάση την αλήθεια και το αν διαθέτουν αποδεδειγμένο ιστορικό πετυχημένων δράσεων. Η αλλαγή θα έρθει ούτως ή άλλως.